Jęz. Polski- pomoc!

|kszaq| [ Ethan Hunt ]

Jęz. Polski- pomoc!

Jaka jest róznica między fikcją a fantastyką ?

13.12.2005

13:10

[2]

Mack5 [ The Forsaken One ]

FIKCJA [łac.], wytwór wyobraźni; fikcja literacka — w dziele lit. sposób przedstawienia świata, autonomicznego w stosunku do rzeczywistości, zrodzonego z różnorodnych doświadczeń życiowych i intelektualnych autora, zgodnego z jego zamierzeniami ideowymi i artyst.; wśród różnych odmian fikcji literackiej przeważa fikcja o charakterze fabularnym.

SCIENCE FICTION [ang.], fantastyka naukowa, termin określający literaturę (także film) fantastyczną, w której konstrukcję świata przedstawionego uzasadniają wyjaśnienia o charakterze nauk. lub przynajmniej mające pozory naukowości. Zawarte w utworach science fiction wizje futurologiczne są pozbawione z reguły znamion cudowności (charakterystycznych dla baśni, legendy lub odmiany fantastyki zw. fantasy), w fabule zaś przestrzega się zasad prawdopodobieństwa. Elementy science fiction występowały już w literaturze XVII–XVIII w., rozwój nastąpił w 2 poł. XIX w. (J. Verne, m.in. 20 000 mil podmorskiej żeglugi, Wyprawa do wnętrza Ziemi; H.G. Wells Wehikuł czasu, Wojna światów), rozkwit zaś od lat 30. XX w., zarówno jako masowej literatury rozrywkowej, publikowanej m.in. w specjalnych magazynach (najczęściej w USA), jak i twórczości o ambicjach lit. i filoz., kreślącej wizję rozwoju cywilizacji ziemskiej i możliwych jej zagrożeń; tworzyli ją liczni pisarze w USA, jak: R.A. Henlein (Kawaleria Kosmosu), I. Asimov (Fundacja), R.D. Bradbury (415° Fahrenheita), Ph.K. Dick (Ubik), S.R. Delany (Punkt Einsteina), H. Ellison (The Beast that Shouted Love and the Heart of the World), R. Zelazny (cykl powieściowy o księstwie Amber), także w W. Brytanii, jak: B.W. Aldiss (trylogia o Helikonii), G.J. Ballard (Imperium Słońca), lub w ZSRR, jak: A.N. i B.N. Strugaccy (Piknik na skraju drogi). W literaturze pol. wątki fantastycznonauk. pojawiały się w XVIII w. (podróż balonem na Księżyc w powieści M. Krajewskiego Wojciech Zdarzyński) i XIX w. (np. w Lalce B. Prusa), szerzej sięgnęli do nich pisarze przeł. XIX i XX w. — J. Żuławski (Na srebrnym globie), W. Umiński (zw. polskim Verne'em), A. Lange; w okresie międzywojennym zyskały popularność zarówno w literaturze młodzieżowej, jak i u pisarzy mających ambicje ukazywania problemów nowocz. cywilizacji (A. Słonimski, B. Winawer, J. Braun); po II wojnie świat. nastąpił rozkwit pol. literatury science fiction, uprawianej przez wielu pisarzy (K. Fiałkowski, K. Boruń, Cz. Chruszczewski, A. Trepka, J.A. Zajdel, A. Wiśniewski-Snerg); świat. sławę zyskał swą twórczością S. Lem, czyniąc z prozy science fiction zarówno formę refleksji filoz., jak i parodystyczno-satyr. zabawy.
W filmie konwencję science fiction wyznacza scenografia i kostium, rozwój gatunku warunkuje technika, efekt fantastyczności jest wynikiem podporządkowania wszystkich składników filmu zasadzie niezgodności (np. przemieszczanie w czasie, zmienna skala rozmiarów w stosunku do rzeczywistości, wyposażenie mechanizmów w reakcje emocjonalne i ludzką inteligencję), element niespodzianki umożliwia przejmowanie cech różnych gatunków filmowych. Początki science fiction określała baśniowość i wątki profetyczno-technol. wyobrażające świat jedynie w jego kształcie materialnym; występują one m.in. w filmach: G. Mélièsa (Podróż na Księżyc, 200 tysięcy mil podmorskiej żeglugi), F. Langa (Metropolis, Kobieta na Księżycu), J. Whale’a (Frankenstein), W.C. Menziesa (Rok 2000), F. Capry (Zaginiony horyzont). W latach 50. odrodzenie i gwałtowny rozwój science fiction (gł. w kinie amer.) spowodowane czynnikami techn., komercyjnymi, pośrednio polit. (zimna wojna), przyniósł nowe archetypy tematyczne i kierunki — katastroficzne wątki społ.-polit. o elementach grozy, hipotetyczne przewidywania w zakresie psychiki i mentalności (J. Arnold Powrót z czarnej laguny, K. Zeman Diabelski wynalazek, G. Pal Wehikuł czasu, J. Losey Fabryka nieśmiertelnych, B. Haskin Wojna światów, O. Vavra Krakatit, S. Kramer Ostatni brzeg, T. Young Dr No, J. Polak Ikaria XB-1, P. Brook Władca much, J.L. Godard Alphaville, F. Truffaut Fahrenheit 451); przełomowe znaczenie miały filmy 2001: odyseja kosmiczna S. Kubricka (1968), poszerzająca możliwości intelektualne science fiction, oraz Gwiezdne wojny G. Lucasa (1978), obalające umowne reguły gatunku w kierunku swobodnej gry konwencjami, popularyzujące science fiction w skali masowej. Twórcami różnorodnych odmian science fiction byli m.in.: R. Nelson (Charly), R. Wiktorow (W drodze na Kasjopeję), J. Fukuda (Terror Mehagodzilli), J. Guillermin (King Kong), A. Tarkowski (Solaris, Stalker), R. Scott (Obcy — 8 pasażer Nostromo, Łowca andreoidów), K. Russel (Odmienne stany świadomości), S. Lisberger (TRON), S. Spielberg (cykl Indiana Jones, E.T., Park Jurajski), J. Cameron (Elektroniczny morderca, Obcy — decydujące starcie), J. Carpenter (Ucieczka z Nowego Jorku, Przybysz), A. Jermasz (Księżycowe tęcze); w Polsce m.in.: P. Szulkin (Wojna światów, O-bi, O-ba, Koniec cywilizacji, Ga-ga, Chwała bohaterom), J. Machulski (Seksmisja), A. Żuławski (Na Srebrnym Globie); filmy i seriale telew. spopularyzowały bohaterów, m.in. znanych także z komiksów (Cień, Batman, Superman).
R. HANDKE Polska proza fantastyczno-naukowa. Problemy poetyki, Wrocław 1969;
S. LEM Fantastyka i futurologia, t. 1–2, Kraków 1970;
V. GRAAF Homo futurus. Analiza współczesnej science fiction, Warszawa 1975;
A. SMUSZKIEWICZ Stereotyp fabularny fantastyki naukowej, Wrocław 1980;
A. ZGORZELSKI Fantastyka. Utopia. Science fiction. Ze studiów nad rozwojem gatunków, Gdańsk 1980;
J. GUNN Droga do science fiction, Warszawa, t. 1–4, 1985–88;
A. KOŁODYŃSKI Dziedzictwo wyobraźni, Warszawa 1989.